Cultuur en samenleving zijn twee nauw verwante begrippen. Het sociale wezen van een persoon is nauw verbonden met de perceptie van culturele normen die in de samenleving worden aangenomen. Daarom is het socialisatieproces altijd ook een proces van inculturatie. Met andere woorden: het proces van inclusie in het culturele paradigma van de samenleving.
Een adequaat menselijk bestaan in een sociale omgeving is onmogelijk zonder inculturatie. Verscheurd uit hun eigen cultuur, past een persoon zich nauwelijks aan de samenleving aan - alles lijkt hem vreemd: gebruiken, ongeschreven wetten, tradities en soms ethische normen.
In onze dagen van wijdverbreide globalisering is een aanzienlijk deel van de mensheid flexibeler geworden voor de processen van inculturatie in een vreemde omgeving. Veel mensen trekken gemakkelijk van land naar land, reizen actief en maken kennis met andermans culturele gebruiken. En toch is absoluut kosmopolitisme eerder de uitzondering op de regel dan de norm. Gewoonlijk worden dergelijke overdrachten met een relatief gemakkelijke infusie in de samenleving van een ander land uitgevoerd binnen het kader van een gemeenschappelijk cultureel veld - bijvoorbeeld westers (Euro-Amerikaans) of islamitisch.
Maar verhuizen naar een land met een cultuur die aanzienlijk verschilt van uw eigen land, brengt ernstige moeilijkheden met zich mee. Wanneer iemand bijvoorbeeld van een Europees cultureel veld naar een islamitisch fundamentalistisch veld gaat (bijvoorbeeld een Europese specialist gaat in Saoedi-Arabië werken), ondervindt iemand grote moeilijkheden met socialisatie. Lokale culturele normen beïnvloeden het sociale gedrag van mensen, dus een bezoeker voelt zelf ongemak en blijft een vreemde voor de mensen om hem heen. Het verschil in culturele paradigma's leidt soms zelfs tot confrontatie met de wet: bijvoorbeeld een kus op straat, die normaal is in Europa, Amerika of Rusland, in Saoedi-Arabië is beladen met gevangenisstraf.
Zelfs binnen het kader van één enkel supracultureel veld (bijvoorbeeld Euro-Amerikaans), voelen mensen die in verschillende culturen zijn opgegroeid zich ongemakkelijk bij het socialiseren in een andere staat. Een Rus bijvoorbeeld, die zichzelf als Europeaan beschouwt, gehoorzaamt meestal nauwelijks aan bepaalde regels van sociaal gedrag in de VS of Duitsland. Zo is het voor een Rus moeilijk te begrijpen hoe hij een bedriegende buurman op zijn bureau kan ‘leggen’ of de politie kan bellen met een melding over te hard rijden op de snelweg door een onbekende automobilist. In de Russische cultuur wordt dit beschouwd als "snitching", sociaal veroordeeld gedrag. En in het Westen is het juist een maatschappelijk nuttige daad.
Wat kunnen we zeggen over de afgelopen eeuwen? Voorheen waren de processen van inculturatie en socialisatie meer gesloten, waardoor het voor buitenstaanders veel moeilijker was om zich aan te passen aan een nieuwe samenleving.
Aangenomen mag worden dat in de toekomst, dankzij het wegvallen van grenzen tussen staten, de ontwikkeling van internetverbindingen en de vereenvoudiging van de verplaatsingen over de planeet, de processen van inculturatie en socialisatie steeds eenvoudiger zullen worden, omdat mensen binnen het kader van een enkel, universeel menselijk supracultureel veld. Toch is er geen sprake van een volledige uitwissing van culturele grenzen; integendeel, naarmate de druk van globaliseringsprocessen in veel landen toeneemt, groeit de weerstand tegen deze druk, die tot uiting komt in de versterking van traditionele culturele paradigma's.
Waar komt het verschil in culturele en sociale normen vandaan? Er zijn verschillende redenen, waaronder historische, religieuze en sociale.
Historisch. Elke natie heeft zijn eigen cultuur gevormd, waarin een persoon vanaf zijn geboorte past en ook historisch geconditioneerde sociale attitudes in zich opneemt. Met andere woorden, de nationale mentaliteit speelt een belangrijke rol bij socialisatie als onderdeel van het cultuurhistorische veld.
Religieus. Men moet niet denken dat in seculiere staten de invloed van de religieuze cultuur op de inculturatie en daarmee de socialisatie is verdwenen. De religieuze invloed op cultuur is veel dieper dan het lijkt. Amerika en de protestantse gordel van Europa bijvoorbeeld vormden volgens Max Weber een aparte kapitalistische cultuur. Deze cultuur en daarmee de goedgekeurde sociale normen (gericht op het stimuleren van persoonlijke verrijking) verschillen niet alleen sterk van het islamitische of Chinese culturele paradigma, maar ook van het Russische of Zuid-Europese (katholieke) paradigma.
Sociaal. Culturele gedragsnormen die met moedermelk zijn opgenomen, verhinderen dat de aristocraat in proletarische kringen socialiseert, en omgekeerd.
Inculturatie en socialisatie beginnen op jonge leeftijd, dus het is meestal erg moeilijk voor een persoon om in een vreemde culturele en sociale omgeving te passen.
